Prywatna Szkoła Podstawowa w Katowicach

Znaczenie muzyki w rozwoju małego dziecka

Muzyka ze względu na swój szczególny język o wiele bardziej niż pozostałe sztuki dociera w głąb psychiki człowieka. Zanim jeszcze dziecko zdobędzie umiejętności rozumienia dzieła artystycznego, ono już wywiera na nie ogromny wpływ. Melodia trafia do słuchacza i wpływa na niego wprost, bez potrzeby intelektualnej analizy. Kontakt z tą dziedziną sztuki daje niepowtarzalną szansę na wszechstronny rozwój dziecka.

Muzyka pozwala na wypowiedzenie tego, czego człowiek nie jest w stanie przełożyć na słowa. Wszystkie doświadczenia związane z tą sztuką rozwijają wyobraźnię dziecka, kształtują poczucie rytmu, orientację przestrzenną, stymulują rozwój psychomotoryczny. Muzyka posiada również działanie terapeutyczne i uspokajające. Dzięki niej można usunąć wiele defektów w rozwoju dziecka, wyciszyć negatywne emocje, a pobudzić pozytywne. Uczy samodzielnego myślenia, rozbudza wrażliwość na piękno, a także zaspokaja potrzebę ekspresji.

Każde dziecko ma genetycznie uwarunkowany, wrodzony potencjał artystyczny. Zdolności te, właściwie wspomagane przez edukację, mogą wpłynąć na to, jakie dziecko będzie w przyszłości, jaka będzie jakość jego życia i jak będzie funkcjonował w kontaktach 
z innymi. (Sacher 1999: 16) W psychologii muzyki uznaje się, że uzdolnienia muzyczne najbardziej energicznie rozwijają się u dzieci do dziewiątego roku życia. Do tego czasu 
z pomocą odpowiedniego bodźca można podwyższyć umiejętność i sprawność muzyczną dziecka. (Perleth, Schatz, Gast-Gampe 2003: 118)

Już Platon uważał, że muzyka opanowuje najdziksze nawet zwierzęta. „Opisywane są fakty wrażliwości sygnalizowanej określonym zachowaniem pszczół na dźwięk kotłów i cymbałów, ryb na odgłos dzwonów, ptaków na melodyjne dźwięki fletu, gwizdanie, dźwięki gitary i skrzypiec oraz śpiew człowieka. (Mrugalska 1988: 88)

Muzyka towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. W czasach starożytnych korybanci używali muzyki w celu uzyskania katharsis. „Katharsis to rozładowanie napięcia fizycznego, emocjonalnego, przynoszące krótkotrwałą ulgę i spokój. Pojawia się również w wielu uroczystościach plemiennych oraz niektórych religijnych medytacjach, umożliwiając powrót do świadomości myśli i wspomnień, które zostały zepchnięte w podświadomość, dając upust gwałtownym uczuciom, wprawiając w ekstazę lub trans” (Lecourt 2008: 18) Kolejnym przykładem może być król Saul, który grał na  lirze, w celu uspokojenia nękających go napadów lęku. Takie uspokajanie było wynikiem egzorcyzmowania złych duchów. W 1650 roku, filozof i muzykolog A. Kircher, uważał ten sposób leczenia za jedną z głównych form muzykoterapii. (Lecourt 2008: 18-19)

Pionierem badań nad wpływem muzyki na percepcję słuchową, mózg i aparat słuchowy był profesor Alfred Tomatis. Był on specjalistą chorób uszu, twórcą tak zwanego treningu słuchowego. Najważniejszym celem tego treningu jest wspomaganie funkcji słuchowej, co za tym idzie: poprawa kreatywności, koncentracji, rozwój zdolności komunikacyjnych i językowych, a także zwiększenie potencjału człowieka w nauce. Tomatis odkrył, że muzyką, która najlepiej stymuluje mózg, są utwory Mozarta, które zaczęto wykorzystywać do walki z chorobami takimi jak: autyzm, zaburzenia emocjonalne, epilepsja, dysleksja, nadpobudliwość psychoruchowa itp. (Lecourt 2008: 123)

Muzyka ma wiele walorów terapeutycznych. Sprzyja wyrównywaniu deficytów rozwojowych, a także wpływa na wzrost poziomu funkcjonowania analizatorów: słuchowego, wzrokowego i sfery ruchowej. Jest więc szansą na ograniczenie uszczerbków rozwojowych u dzieci. (Sacher 1999: 16) Muzyka ma także wpływ na zmiany fizjologiczne w organizmie człowieka. Przykładem mogą być badania dzieci, u których stwierdzono za pomocą pomiaru ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca uspakajający i pobudzający wpływ muzyki. Warto wspomnieć też o badaniach prowadzonych w związku z zastosowaniem muzyki, jako jednego ze środków wspomagających leczenie różnych schorzeń. (Sacher 1999: 25) Dzieci cierpiące na różnego rodzaju schorzenia neurologiczne czy ortopedyczne przy muzyce łatwiej wykonują nawet najbardziej bolesne ćwiczenia. Pomaga ona utrzymać tempo ćwiczeń, pobudza ich wytrwałość i odwraca myśli od nużącego trudu. (Mrugalska 1988: 90)

Muzyka dociera do człowieka wprost, nie jest konieczna dogłębna analiza. Tę tezę potwierdzają obserwacje głęboko upośledzonych dzieci, które reagują na muzykę, na przykład potrafią bezbłędnie odtworzyć melodię, a nie mogą zrozumieć najprostszych poleceń, opanować najbardziej podstawowych sprawności życiowych, czy nawet nawiązać kontaktu. (Mrugalska 1988: 89)

Również w lecznictwie, głównie psychiatrycznym, szczególnie przy chorobach psychicznych stosuje się terapię muzyką. „Na podstawie przeprowadzonych eksperymentów fizjologiczno- psychologicznych wiadomo, że muzyka może wpływać na nastrój, wywoływać określone zmiany w czynnościach organizmu: zmieniać napięcie mięśni, przyśpieszać przemianę materii, zmieniać szybkość krążenia krwi, obniżać próg wrażliwości zmysłów, wpływać na wewnętrzne wydzielanie, siłę i szybkość pulsu.” (Mrugalska 1988: 90) Za pomocą muzyki osiąga się również dobre rezultaty we wspomaganiu leczenia nerwic. Obniża ona bowiem poziom lęku, agresji oraz napięcia emocjonalnego. (Sacher 1999: 28)

„Wyniki terapii muzyką są w stanie obalić najbardziej pesymistyczne, stereotypowe wyobrażenia o osobach upośledzonych umysłowo, nawet tych o najgłębszym stopniu kalectwa. Podczas specjalnie organizowanych zabaw z muzyką ożywiają się dzieci o obniżonej aktywności i nastroju, wychodzą z wewnętrznej izolacji dzieci z zaburzonym kontaktem i emocjami; podejmują wysiłki celowego działania dzieci stale pobudzone,o chaotycznych ruchach i rozproszonej uwadze; dzieci o zachowaniach agresywnych zaczynają zgodnie współdziałać.” (Mrugalska 1988: 87)

W terapii muzycznej głównie wykorzystuje się muzykę klasyczną, zwłaszcza klasyków wiedeńskich oraz romantyczną. Muzyka tworzona głosem, lub na instrumentach akustycznych stwarza możliwość przenikania wibracji, które wspomagają działanie zdrowych komórek, a także niszczą struktury chore np. rakowe.

Dla działań rehabilitacyjnych przy leczeniu uszkodzenia narządów ruchu cenne jest łączenie gry na instrumentach i tańca z gimnastyką leczniczą. Ruch wpływa korzystnie nie tylko na poprawę stanu fizycznego, ale także i psychicznego dziecka.  (Sacher 1999: 28)

„Musimy uczyć rzeczywistego słuchania muzyki, wyzbytego mimowolności. Najkorzystniejszym sposobem realizacji tego wydaje się połączenie słuchania i towarzyszącej mu emocji z działaniem. Jest to bowiem zgodne z naturalną dla dzieci potrzebą aktywności oraz opiera się na swoistej synchronizacji zewnętrznego działania kilkulatka z wszystkimi procesami psychicznymi.” (Krasoń, Mazepa-Domagała, 2003: 26) Wszechstronna pomoc w rozwoju dziecka nie może wykluczyć oddziaływania dźwiękiem, które wpływa na prawidłowy rozwój osobowości. Kształtuje wyobraźnię, budzi potrzebę tworzenia nowych wartości i przeobrażania własnego otoczenia. Muzyka bardziej niż inne sztuki ze względu na swój specyficzny język dociera w głąb psychiki dziecka. Kontakt z dziełem muzycznym pozwala nie tylko na przeżywanie własnych stanów uczuciowych, ale również pozwala na wzbogacenie, określenie i szukanie siebie w muzyce. Muzyka wywiera wpływ na dziecko zanim jeszcze zdobędzie umiejętność rozumienia i ujmowania dzieła muzycznego jako przedmiotu o walorach artystycznych. Pobudza fantazję i procesy wyobrażeniowe u dzieci. (Krasoń, Mazepa-Domagała, 2003: 26-27)

Christoph Rueger podjął próbę stworzenia „muzycznej apteczki”, która oferuje odpowiedni materiał słuchowy na wszystkie możliwe nastroje. Udowodniono naukowo, że słuchanie niektórych utworów powoduje zmiany natury fizjologicznej. Podczas kontaktu z muzyką Chopina obniża się ciśnienie krwi, w trakcie słuchania Vivaldiego zachodzi zmiana poziomu wentylacji minutowej i objętość wdechowej zapasowej. (Krasoń, Mazepa-Domagała, 2003: 27)

Reasumując rozważania dotyczące wpływu muzyki na życie dziecka można wyróżnić takie istotne walory muzyki jak to, że:

• Daje poczucie bezpieczeństwa;

• Uspakaja, pobudza, odpręża;

• Rozwija wyobraźnię, fantazję i możliwości wyrażania siebie;

• Pobudza ruchowo;

• Wzbudza chęci do aktywności;

• Ożywia pozytywne stany emocji;

• Sprzyja współdziałaniu w grupie;

• Eliminuje stres, rozładowuje napięcia;

• Poprawia koncentrację, kreatywność;

• Wyrównuje straty rozwojowe;

• Uśmierza ból;

• Zmienia napięcie mięśni;

• Przyśpiesza przemianę materii;

• Pobudza wytrwałość;

• Zmienia szybkość krążenia krwi.

Krasoń K., Mazepa-Domagała B., 2003, Przestrzenie sztuki dziecka. Strategia intersemiotycznego i polisensorycznego wsparcia jednostek o obniżonej sprawności intelektualnej, Wydawnictwo „Librus”, Katowice.

Lecourt E., 2008, przeł. Teodorowska L., Muzykoterapia czyli jak wykorzystać siłę dźwięków, Videograf II, Katowice 2008.

Mrugalska K., 1988, Muzyka i terapia, [w:] U źródeł rozwoju dziecka, (red.) Olechnowicz H, Nasza Księgarnia, Warszawa, s. 87-114

Perleth C., T. Schatz, M. Gast-Gampe, 2005, przeł. Skalska M., Jak odkrywać i rozwijać uzdolnienia u dzieci, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa.

Sacher W., 1999, Słuchanie muzyki i aktywność artystyczna dzieci. „Impuls”, Kraków.